انواع مختلف اختلالات هیپوفیز و درمان آن ها
اختلالات هیپوفیز زمانی رخ می‌دهد که ترشح این هورمون‌های خاص از این غده، زیاد یا کم شود. از جمله بیماری های هیپوفیز می‌توان به بیماری کوشینگ، سندرم سلای خالی، آکرومگالی، دیابت بی‌مزه، هابپوپیتاریسم و تومورهای هیپوفیز اشاره کرد.
انواع بیماری های هیپوفیز می‌تواند بر عملکردهای بدن مانند رشد و تکامل، عملکرد جنسی و عملکرد آدرنال اثر بگذارد. در میان موارد ذکر شده به جرات می‌توان از تومورهای هیپوفیز به عنوان شایع ترین اختلالات هیپوفیز نام برد.
شایان ذکر است که علی رغم خوش خیم بودن این تومورها، نمی‌توان از نقشی که بر کاهش یا افزایش تولید هورمون ها و در نهایت بر سلامت کلی فرد می‌گذارند، غافل شویم. در ادامه با انواع بیماری های هیپوفیز آشنایی بیشتری پیدا خواهیم کرد.
بیماری کوشینگ (Cushing’s disease) از شایع ترین اختلالات هیپوفیز
بیماری کوشینگ که گاهی اوقات با نام سندرم کوشینگ نیز شناخته می‌شود، به دلیل تحریک غده آدرنال توسط غده هیپوفیز، برای تولید بیش از حد کورتیزول در طول زمان رخ می‌دهد. کورتیزول هورمونی است که بدن برای پاسخ به استرس، از آن استفاده می‌کند. احتمال ابتلا به بیماری کوشینگ در یک میلیون نفر، ۴۰ تا ۷۰ نفر است. به طور معمول، این بیماری، بزرگسالان بین ۳۰ تا ۵۰ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
باید در نظر داشت که متاسفانه کودکان نیز از ابتلا به این عارضه مصون نیستند. لازم به ذکر است که ابتلا به این بیماری در بانوان شایع‌تر است. انواع علائم بیماری کوشینگ به شرح زیر است:
- افزایش غیر قابل توجیه وزن
- بازوها و پاهای لاغر
- افزایش چربی در اطراف گردن و بین شانه‌ها
- ضعف عضلانی
- کبود شدن بدن به آسانی
- صورت گرد
- ایجاد استرچ مارک‌هایی (stretch marks) به رنگ صورتی و بنفش در پوست نواحی شکم، سینه، بازو و ران
استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) با دوز بالا، ممکن است منجر به بیماری کوشینگ شود. برخی از تومورهای هیپوفیز نیز ممکن است باعث تولید بیش از حد کورتیزول شوند. درمان، بستگی به علت افزایش سطح کورتیزول در بدن داشته و ممکن است شامل کاهش دوز گلوکوکورتیکوئید یا برداشتن تومور با جراحی توسط پزشک شود.
سندروم سلای خالی (Empty sella syndrome) از نادرترین بیماری های هیپوفیز
سلا تورسیکا (Sella turcica) یک ساختار استخوانی بوده که به عنوان محافظی برای غده هیپوفیز تعبیه شده است. سندرم سلای خالی به دلیل بزرگ شدن سلا تورسیکا اتفاق می‌افتد. اگرچه کارشناسان این نوع از انواع اختلالات هیپوفیز را نادر برمی‌شمارند؛ یک بررسی تحقیقاتی در سال ۲۰۲۱ نشان داد که تا ۸ درصد از افراد ممکن است این عارضه را داشته باشند. علائم این بیماری به شرح زیر است:
- اختلال در نعوظ
- کاهش میل جنسی
- قاعدگی نامنظم
سندرم سلای خالی اولیه، هیچ علت شناخته شده‌ای نداشته و معمولا در بانوانی که دارای چاقی و فشار خون بالا هستند، بیشتر رخ می‌دهد.سندرم سلای ثانویه امکان دارد به دلایل زیر رخ دهد:
- جراحت
- تغییرات ژنتیکی
- پرتو درمانی
- عمل جراحی
چنانچه فردی علائم را تجربه کند؛ پزشکان ممکن است برای کاهش علائم، درمان جایگزین هورمونی را تجویز کنند.
آکرومگالی (Acromegaly) یکی دیگر از انواع اختلالات هیپوفیز
آکرومگالی یک بیماری نادر است که به دلیل تولید بیش از حد هورمون رشد توسط غده هیپوفیز، رخ می‌دهد. این موارد به دلیل تورمورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) هیپوفیز است. هورمون رشد همانطور که از نامش مشخص است، نحوه رشد بدن را مدیریت کرده و تولید بیش از حد آن می‌تواند موجب رشد غیرطبیعی در بزرگسالی شود. نشانه‌های این بیماری به شرح زیر است:
- بزرگ شدن بینی، گوش‌ها، لب‌ها و زبان
- بزرگ شدن دست و پا
- استخوان‌ها بزرگتر شده و این امر موجب بیرون‌زدگی ابرو و فک و ایجاد شکاف میان دندان‌ها می‌شود.
- پوست زمخت، ضخیم و چرب
- افزایش تعریق و بوی آن
- بم شدن صدا
- ممکن است، منگوله پوستی (Skin tag)، بزرگتر یا تیره‌تر شوند.
چنانچه این عارضه درمان نشود؛ امکان دارد مشکلاتی به وجود بیاورد. این عارضه در بیشتر موارد قابل درمان بوده و روند درمانی آن، ممکن است شامل جراحی، پرتو درمانی به منظور برداشتن تومور یا مصرف دارو برای متوقف کردن اثرات هورمون‌های رشد باشد.
دیابت بی‌مزه (Diabetes insipidus) یکی از نادرترین بیماری های هیپوفیز
دیابت بی‌مزه یک اختلال کمیاب است که منجر به تولید میزان زیاد ادرار می‌شود. دیابت بی‌مزه حدود یک نفر از هر ۲۵۰۰۰ نفر را درگیر می‌کند. این عارضه به دلیل عدم تولید کافی وازوپرسین (vasopressin) یا هورمون آنتی دیورتیک (ADH) که به حفظ مقدار صحیح آب در بدن کمک می‌کند، توسط غده هیپوفیز رخ می‌دهد. علائم دیابت بی‌مزه عبارتند از:
- نیاز به ادرار مکرر در طول شب و روز
- دفع مقدار بسیاری ادرار به رنگ روشن
- احساس تشنگی بیش از حد و نوشیدن مایعات بسیار
بدون مدیریت، این عارضه می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود. چنانچه بخواهیم درمورد گزینه‌های درمانی سخن بگوییم؛ می‌توان گفت که تمامی موارد شامل داروهایی برای تحریک وازوپرسین می‌باشد.
پرولاکتینوما (Prolactinoma) از شایع ترین تومور های هیپوفیز در زنان
پرولاکتینوما یک تومور خوش خیم هیپوفیز است که هورمون پرولاکتین را می‌سازد. مقدار بیش از حد این هورمون باعث ایجاد وضعیتی به نام هیپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinemia) می‌شود. این بیماری کمتر از ۳۰ نفر از ۱۰۰ هزار نفر را درگیر کرده و بیماری نادری طلقی می‌شود. این نوع از تومور هیپوفیز، بیشتر در زنان جوان دیده شده و می‌تواند باعث ناباروری و سایر شرایطی شود که بر سیستم تولید مثل تاثیر می‌گذارد. پرولاکتینومای کوچک معمولا به درمان نیازی ندارند. می‌توان گفت که جراحی و داروها توانایی کاهش علائم تومورهای بزرگتر و آزاردهنده را دارند.
سندرم شیهان (Sheehan syndrome) از انواع اختلالات هیپوفیز
سندرم شیهان زمانی اتفاق می‌افتد که غده هیپوفیز مادری، در طول زایمان آسیب ببیند. از دست دادن خون یا فشار خون بسیار پایین در طول یا پس از زایمان، منجر به این عارضه می‌شود. این عارضه برخلاف ایالات متحده، در کشورهای در حال توسعه مثل ایران بسیار رایج‌تر است. علائم این بیماری شامل ایجاد اشکال در شیردهی و دوره‌های قاعدگی نامنظم و غیره است. درمان این بیماری نیز معمولا شامل داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها (corticosteroids) و درمان‌های هورمونی است.
هیپوپیتاریسم (Hypopituitarism) از نادرترین بیماری های هیپوفیز
هایپوپیتاریسم (کم کاری هیپوفیز) یک اختلال نادر است و زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز به اندازه کافی برخی از هورمون‌ها را تولید نکند. مواردی که ممکن است منجر به این عارضه شوند؛ به شرح زیر هستند:
- تومور هیپوفیز
- پرتو درمانی یا جراحی که بر غده هیپوفیز تاثیر می‌گذارد
- خونریزی تومور هیپوفیز
- آسیب سر
- عفونت‌هایی مانند سل یا مننژیت
- از دست دادن خون شدید در هنگام زایمان
- شرایطی نظیر هیستوسیتوز (Histiocytosis)، لنفوم (Lymphoma) یا هموکروماتوز (Hemochromatosis) که ممکن است، بر غده هیپوفیز تاثیر بگذارد
- شرایط خاصی از بدو تولد وجود دارد
هیپنوپیتاریسم ممکن است به طور کاملا ناگهانی، پس از یک رویداد مانند جراحی یا جراحت اتفاق افتاده یا به تدریج در طی ماه‌ها یا سال‌ها، ایجاد شود. علائم این نوع بیماری هیپوفیز، عبارتند از:
- مشکلات گوارشی مانند درد معده، یبوست، از دست دادن اشتها، حالت تهوع و استفراغ
- خستگی و ضعف
- تشنگی زیاد و تکرر ادرار
- کم خونی
- سردرد
- سرگیجه
- افزایش حساسیت به سرما
- کاهش یا افزایش وزن غیرقابل توضیح
- دردهای عضلانی
- ریزش موهای زیربغل، ناحیه تناسلی یا صورت
- کاهش میل جنسی
- چالش‌های باروری
- اختلال در نعوظ
- پریودهای نامنظم یا عدم پریودی
- مشکلات شیردهی
- مشکلات رشدی کودکان
درمان، بستگی به علت زمینه‌ای هیپنوپیتاریسم داشته و ممکن است شامل: درمان جایگزینی هورمونی، جراحی یا پرتو درمانی برای برداشتن تومور هیپوفیز باشد.
تومورهای هیپوفیز (Pituitary tumors) از انواع بیماری های هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز زمانی ایجاد می‌شوند که سلول‌ها به طور غیر طبیعی، در غده هیپوفیز رشد کنند. آنها می‌توانند باعث اختلالات هیپوفیز مانند: آکرومگالی و کم کاری هیپوفیز شوند. تومورهای هیپوفیز معمولا خوش خیم هستند. این تومورها به آرامی رشد کرده و به سایر نقاط بدن گسترش نمی‌یابند. تومورهای هیپوفیز، غده هیپوفیز را وادار به تولید میزان غیرطبیعی هورمون می‌کنند که می‌تواند بر عملکردهای متعدد بدن تاثیرگذار باشد. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- سردرد
- مشکلات بینایی
- تهوع و استفراغ
گزینه‌های درمانی ممکن است شامل جراحی، پرتو درمانی یا دارو درمانی برای برداشتن یا از بین بردن تومور باشند.
